مدت زمان مطالعه: 9 دقیقه

وقتی صحبت از عوارض چاقی می‌شود، ذهن اغلب ما به سمت بیماری های ناشی از چاقی دیابت یا مشکلات قلبی می‌رود، اما یکی از اثرات مهمی که معمولا کمتر به آن توجه می‌شود، فشار مضاعف روی مفاصل زانو و بروز آرتروز است؛ وزن زیاد نه‌تنها حرکت را سخت می‌کند، بلکه می‌تواند سلامت مفاصل را هم به خطر بیندازد! اگر شما هم با زانو درد درگیر هستید، در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا با هم ببینیم که تاثیر چاقی بر آرتروز زانو چگونه است و چطور می‌توان این تاثیر را به حداقل رساند.

تاثیر چاقی بر آرتروز زانو؛ اضافه‌وزن چطور به زانوها آسیب می‌زند؟

چاقی فقط باعث فشار بیشتر روی زانوها نمی‌شود، بلکه اثرات پیچیده‌تری هم دارد؛ این اثرات را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: یکی فشار فیزیکی یا مکانیکی ناشی از وزن بالا و دیگری تأثیرات درونی بدن مثل التهاب‌ها و تغییرات سیستم ایمنی.

· تاثیرات فیزیکی

اضافه‌وزن می‌تواند از طریق راه‌های زیر، ساختار فیزیکی زانو را تحت‌تأثیر قرار دهد و زمینه را برای تخریب مفصل فراهم کند.

1- فشار بیشتر روی زانوها

زانوهای شما هر روز تحت فشار زیادی قرار دارند، مخصوصاً هنگام راه‌رفتن؛ جالب است بدانید که هر قدمی که برمی‌دارید، حدود ۳ تا ۵ برابر وزن بدن‌تان به زانوها فشار وارد می‌کند؛ حالا اگر فقط ۴.۵ کیلوگرم اضافه‌وزن داشته باشید، این یعنی زانوهای‌تان باید با هر قدم، حدود ۱۳.۵ تا ۲۷ کیلوگرم بار اضافه را تحمل کنند! این فشار دائمی، به‌مرور باعث ساییده‌شدن غضروف زانو می‌شود؛ همان غضروفی که نقش ضربه‌گیر بین استخوان‌ها را دارد!

2- تغییر در نحوه راه‌رفتن

اضافه‌وزن فقط فشار روی زانو را بیشتر نمی‌کند، بلکه می‌تواند شکل راه‌رفتن شما را هم تغییر دهد؛ یکی از این تغییرات، حالتی‌ست که به آن “زانوی ضربدری” یا والگوس زانو می‌گویند؛ یعنی زانوها هنگام راه‌رفتن به سمت داخل منحرف می‌شوند؛ این تغییر، باعث می‌شود فشار روی غضروف زانو به‌صورت نابرابر پخش شود و برخی نقاط زودتر دچار آسیب شوند.

3- ضعف عضلات پشتیبان

افرادی که اضافه‌وزن دارند، معمولاً با ضعف در عضلات اطراف زانو، به‌ویژه عضله چهارسر ران درگیر هستند؛ این عضله وظیفه حمایت از مفصل زانو را برعهده دارد؛ وقتی این عضلات ضعیف می‌شوند، فشار بیشتری مستقیماً به مفصل وارد شده و احتمال آسیب و آرتروز افزایش پیدا می‌کند.

· تاثیرات درونی

ممکن است تصور کنید چربی فقط ذخیره‌ای برای انرژی‌ست، اما واقعیت چیز دیگری‌ست؛ چربی بدن مثل یک غده فعال عمل می‌کند و موادی تولید می‌کند که می‌توانند باعث التهاب و آسیب مفاصل شوند، حتی در مفاصلی مثل دست‌ها که فشار وزن را تحمل نمی‌کنند! تاثیرات دورنی چاقی روی آرتروز زانو، شامل موارد زیر هستند:

• تولید آدیپوکین‌ها

بافت چربی مواد خاصی به نام آدیپوکین‌ها تولید می‌کند؛ موادی مثل لپتین، رزیستین و ویزفاتین که می‌توانند التهاب مزمنی را در بدن ایجاد کرده و روند تخریب مفاصل را سرعت ببخشند.

• تولید بیش‌ازحد لپتین

در بدن افراد چاق، مقدار لپتین افزایش می‌یابد؛ این ماده، آنزیم‌هایی را فعال می‌کند که به‌مرور باعث فرسایش غضروف مفاصل می‌شوند؛ لپتین همچنین باعث ترشح موادی به نام سیتوکین‌های التهابی (مثل IL-6 و IL-1β) می‌شود که التهاب مفاصل را تشدید می‌کنند.

• چربی خون بالا و مقاومت به انسولین

چاقی معمولاً با اختلالاتی مثل چربی‌خون بالا (دیس‌لیپیدمی) و مقاومت به انسولین همراه است؛ این شرایط باعث تولید مواد مضری در بدن می‌شوند که می‌توانند به غضروف آسیب بزنند و آن را نسبت به التهاب، حساس‌تر کنند.

به همین دلیل است که افراد چاق نه‌تنها در زانو و مفاصل وزن‌بر، بلکه در مفاصل کوچک مثل دست‌ها هم بیشتر دچار آرتروز می‌شوند؛ علتش این است که التهاب از داخل بدن می‌آید، نه فقط از فشار اضافه‌وزن!

بررسی آمار و ارقام تاثیر چاقی بر آرتروز زانو

اگر هنوز فکر می‌کنید چند کیلو اضافه‌وزن چیز مهمی نیست، شاید این آمارها نظرتان را عوض کند؛ عددهایی که نشان می‌دهند چقدر زانوهای ما زیر بار چاقی آسیب‌پذیرتر می‌شوند!

• افراد چاق ۴ تا ۱۰ برابر بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو هستند.
• میانگین شاخص توده بدنی (BMI) در بیماران مبتلا به آرتروز زانو حدود ۲۸.۲ (اضافه‌وزن) است و ۳۳ درصد از این افراد چاق (BMI بالای ۳۰) هستند.
• افراد با چاقی شدید (BMI بالای ۴۰) ممکن است ۱۳ سال زودتر نیاز به جراحی تعویض مفصل زانو پیدا کنند.

نکته امیدوارکننده این است که هر یک واحد کاهش BMI می‌تواند خطر ابتلا به آرتروز زانو را تا ۴.۷۶ درصد کاهش دهد.

کاهش‌وزن؛ راه مقابله با زانو درد ناشی از چاقی

کاهش‌وزن می‌تواند مثل یک کلید جادویی برای سلامت زانوها عمل کند؛ حتی اگر مقدار کمی از وزن خود را کم کنید، تاثیرات شگفت‌انگیز آن را روی کاهش‌وزن و بهبود عملکرد زانوها خواهید دید.

1- کاهش درد و بهبود حرکت

کاهش تنها پنج کیلوگرم از وزن بدن می‌تواند خطر ابتلا به آرتروز را به نصف برساند؛ به‌ازای هر یک کیلوگرم کاهش‌وزن، فشاری که با هر قدم به زانوها وارد می‌شود، چهار کیلوگرم کمتر خواهد شد؛ این کاهش‌وزن، نه‌تنها درد را تسکین می‌دهد، بلکه به شما کمک می‌کند راحت‌تر حرکت کنید؛ علاوه‌براین، کاهش‌وزن التهاب بدن را کمتر می‌کند، چراکه موادی که باعث التهاب مفاصل می‌شوند، مثل CRP، TNF و IL-6، در بدن کمتر تولید می‌شوند.

For women with obesity, for every 11 pounds of weight lost, the risk of knee osteoarthritis drops more than 50 percent.

برای زنان چاق، به ازای هر ۱۱ پوند (۵ کیلوگرم) کاهش‌وزن، خطر ابتلا به آرتروز زانو بیش از ۵۰ درصد کاهش می‌یابد.
منبع: obesityaction.org

2- سلامت بیشتر برای مفاصل

مطالعات نشان داده‌اند که کاهش‌وزن نه‌تنها درد را کم می‌کند، بلکه به بهبود ساختار خود مفصل زانو هم کمک می‌کند؛ با کاهش‌وزن، کیفیت غضروف بهتر می‌شود و آسیب‌هایی مثل ضایعات مغز استخوان، که در آرتروز شایع هستند، کاهش پیدا می‌کنند؛ این یعنی مفاصل شما نه‌تنها کمتر درد می‌کنند، بلکه سالم‌تر و مقاوم‌تر هم خواهند بود.

3- به تأخیر انداختن جراحی

کاهش‌وزن می‌تواند نیاز به جراحی تعویض مفصل زانو را به تأخیر بیندازد یا حتی در برخی موارد آن را کاملاً حذف کند؛ با سبک‌ترشدن بدن، فشار کمتری به زانوها وارد می‌شود و مفاصل شما برای مدت طولانی‌تری سالم می‌مانند.

چطور وزن خود را برای سلامت زانوها مدیریت کنیم؟

مدیریت وزن یکی از مهم‌ترین قدم‌ها در مراقبت از زانوها و پیشگیری از پیشرفت آرتروز است؛ خوشبختانه، با چند تغییر ساده در سبک زندگی می‌توانید به این هدف برسید؛ البته در موارد جدی‌تر، شاید باید به ایجاد تغییرات پیچیده‌تر فکر کنید.

1- تغذیه سالم و متعادل

انتخاب یک رژیم غذایی سالم و متعادل، کلید اصلی کاهش‌وزن پایدار است؛ به جای رژیم‌های سخت و موقتی، روی مصرف غذاهای مغذی و کم‌کالری مثل سبزیجات تازه، میوه‌ها، پروتئین‌های کم‌چرب و غلات کامل تمرکز کنید؛ کاهش تدریجی کالری دریافتی به شما کمک می‌کند بدون احساس محرومیت، وزن خود را کم کنید.

2- ورزش‌های سبک

ورزش‌هایی که فشار کمی به زانوها وارد می‌کنند، مثل شنا، دوچرخه‌سواری ثابت یا پیاده‌روی در آب، انتخاب‌های عالی برای افراد مبتلا به درد زانو هستند؛ این فعالیت‌ها نه‌تنها به کاهش‌وزن کمک می‌کنند، بلکه عضلات اطراف زانو را تقویت کرده و ثبات مفاصل را افزایش می‌دهند.

3- مشورت با متخصصان

مشاوره با یک متخصص تغذیه یا فیزیوتراپیست می‌تواند مسیر کاهش‌وزن را برای شما هموارتر کند؛ این متخصصان می‌توانند برنامه‌ای متناسب با نیازها و شرایط بدنی شما طراحی کنند که هم مؤثر باشد و هم به‌راحتی در زندگی روزمره‌تان جای بگیرد.

4- جراحی‌های چاقی

برای افرادی که به چاقی شدید دچار هستند و با رژیم‌غذایی و ورزش نتوانسته‌اند به وزن دلخواه‌شان دست پیدا کنند، جراحی لاغری مثل بای‌پس‌ معده یا اسلیو معده، می‌تواند گزینه موثری باشد؛ این روش‌ها با کاهش حجم معده یا تغییر مسیر گوارش، به کاهش‌وزن قابل‌توجه و پایدار شما کمک می‌کنند؛ براساس مطالعات، کاهش‌وزن بعد از این جراحی‌ها می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی درد زانو را کاهش داده و روند پیشرفت آرتروز را کند کند؛ البته تصمیم‌گیری برای انجام جراحی چاقی باید با مشورت دقیق پزشک و در نظر گرفتن شرایط فردی شما انجام شود.

اگر در این زمینه به اطلاعات بیشتری نیاز دارید، می‌توانید از طریق شماره زیر با تیم دکتر حیدری در تماس باشید.

09923631169

جمع‌بندی

چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل خطر، در بروز و پیشرفت آرتروز زانوست؛ عاملی که هم فشار مکانیکی زیادی به مفاصل وارد می‌کند و هم از طریق التهاب‌های سیستمیک، روند تخریب غضروف را تسریع می‌کند. با این حال، کاهش‌وزن حتی در حد چند کیلوگرم، می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش درد، بهبود عملکرد مفاصل و حتی پیشگیری از نیاز به جراحی تعویض زانو داشته باشد.

برای رسیدن به این هدف، راهکارهایی مثل تغذیه سالم، فعالیت بدنی سبک، مشاوره با متخصصان و در صورت نیاز، جراحی‌های لاغری، می‌توانند بسیار مؤثر باشند. به‌ویژه اگر در سنین جوانی هستید، بهتر است همین امروز پیشگیری را شروع کنید.

در نهایت، مسئولیت محافظت از مفاصل زانو تنها بر دوش پزشکان نیست؛ خود ما با انتخاب‌های روزمره‌مان نقش بزرگی در حفظ سلامت آینده‌مان داریم؛ با مدیریت وزن و تغییر سبک زندگی، می‌توانیم از زانوهایی سالم‌تر، قوی‌تر و بدون درد در سال‌های آینده لذت ببریم.

از شما ممنونیم که تا اینجا همراه ما بوده‌اید؛ اگر درباره تاثیر چاقی بر آرتروز زانو سوال بی‌پاسخی در ذهن شما باقی مانده است، لطفا در قسمت کامنت با ما در میان بگذارید تا در اسرع‌وقت پاسخگوی شما عزیزان باشیم.

برای مطالعه بیشتر شما

Obesity-Related Knee Osteoarthritis—Current Concepts
Role of Body Weight in Osteoarthritis